پشتوانه پول چیست؟
بانک مرکزی برای حفظ اعتبار پول، دارایی‌هایی را به عنوان پشتوانه نگهداری میکند. این دارایی‌ها ممکن است شامل طلا، ارز، اوراق قرضه، تسهیلات و سایر دارایی‌های قابل تبدیل باشند. با این کار، بانک مرکزی میتواند پول را چاپ کند و تعادل بین پول و دارایی‌های خود را حفظ کند. این تعادل، پشتوانه پول است.
پشتوانه پول با پایه پولی نیز مرتبط است. پایه پولی برابر است با جمع پول نقد و حساب بانکها در بانک مرکزی. بانک مرکزی با تغییر عناصر ترازنامه خود، مثلاً خرید و فروش طلا، ارز، اوراق قرضه و تسهیلات، میتواند پایه پولی را تغییر داده و در نتیجه عرضه پول را کنترل کند.
پشتوانه پول با طلا، یکی از روش‌های قدیمی اقتصادی است که برخی کشورها از آن استفاده می‌کنند. طلا یک فلز با ارزش و نادر است که در تاریخ بشر، همواره نماد ثروت و تجارت بوده است. کشورهای دارای طلا، می‌توانند با معامله آن با بانک مرکزی، عرضه پول خود را تغییر دهند.
طلا یک منبع ارزشمند و قدیمی برای نگهداری پول است اما تنها گزینه نیست. بانک مرکزی میتواند از هر نوع دارایی که به راحتی به پول تبدیل شود، به عنوان پشتوانه پول استفاده کند. برای مثال، ارز خارجی، سند خزانه، سهام شرکت‌ها و حتی وام‌های اعطایی به بانکهای تجاری. تمام این دارایی‌ها می‌توانند نقدینگی را افزایش دهند و عرضه پول را تنظیم کنند. البته، هر دارایی پشتوانه پول مزایا و معایب خاص خود را دارد و انتخاب آن بستگی به شرایط اقتصادی، تقاضای بازار، نوسانات قیمت و ریسک‌های موجود دارد.
ترازنامه بانک مرکزی در پشتوانه پول
بانک مرکزی با ترازنامه‌ای که دارد، پایه و اساس پول را مشخص میکند. در ترازنامه بانک مرکزی، دارایی‌ها و بدهی‌هایی آمده است که بانک مرکزی مالک آن‌هاست. این دارایی‌ها و بدهی‌ها ممکن است شامل اوراق بهادار دولت، ارز خارجی، تسهیلات به بانکهای تجاری، اسکناس‌های پول، و سپرده‌های دولت و بانکهای تجاری باشند.
بانک مرکزی میتواند با انجام عملیات بازار باز، ترازنامه خود را تنظیم کند. عملیات بازار باز به خرید یا فروش اوراق بهادار در بازار توسط بانک مرکزی گفته میشود. هنگامی که بانک مرکزی اوراق بهادار دولت را از بانکهای تجاری خریداری میکند، پول جدید به سیستم بانکی راه می‌یابد و عرضه پول را بالا میبرد. در عوض، هنگامی که بانک مرکزی اوراق بهادار دولت را به بانکهای تجاری فروخته میشود، پول از سیستم بانکی خروج میکند و عرضه پول را پایین میآورد.
عرضه پول به چه معناست؟
یکی از عوامل مهم در پشتوانه پول عرضه پول است. عرضه پول مقدار کل پولی است که در اقتصاد موجود است، که شامل اسکناس، سپرده‌های قابل برداشت، سپرده‌های پس‌انداز، و دیگر دارایی‌های نقدینه است. عرضه پول توسط پایه پولی و ضریب پولی تعیین میشود، که نشان‌دهنده نسبت سپرده‌ها به اندوخته‌ها در سیستم بانکی است. بانک مرکزی با تغییر پایه پولی و ضریب پولی میتواند بر عرضه پول تأثیر بگذارد.
ضریب پول نشان‌دهنده مقدار پولی است که توسط بانکها از طریق فعالیت‌های اعتباری خلق میشود. این عامل به نسبت پول نقد مردم و تمایل بانکها به قرض دادن پول تعیین میشود. هر چه مردم پول نقد بیشتری را در حساب‌های خود نگه دارند و بانکها کمتر به قرض دادن پول تمایل داشته باشند، ضریب پول کمتر خواهد شد. هر چه مردم پول نقد کمتری را در حساب‌های خود نگه دارند و بانکها بیشتر به قرض دادن پول تمایل داشته باشند، ضریب پول بیشتر خواهد شد.
پایه پولی چیست؟
پایه پول معادل مقدار پولی است که توسط بانک مرکزی در جریان گذاشته میشود. این شامل اسکناس، سکه و موجودی بانکها در حساب‌های خود در بانک مرکزی است. بانک مرکزی میتواند با افزایش چاپ اسکناس، خرید اوراق بهادار دولتی یا اعطای تسهیلات به بانکها، حجم پایه پول را تغییر دهد.
پایه پولی برحسب مصارف چیست و چگونه محاسبه می شود؟
پایه پولی برحسب مصارف نشان‌دهنده حجم پول نقد در گردش اقتصادی است. این شاخص دارای دو بخش است: ارزش بازاری اسکناس‌ها و سکه‌هایی که توسط عموم نگهداری می‌شوند (پول در جریان) و مجموع موجودی حساب‌های بانکی که در بانک مرکزی نگهداری می‌شوند (رزروهای بانکی). این دو بخش از پول نقد، شکل‌های پولی هستند که بالاترین سطح نقدینگی را دارند و به راحتی قابل تبدیل به وسیله تراکنش هستند.
برای محاسبه پایه پولی برحسب مصارف، باید از داده‌های آماری بانک مرکزی استفاده کنید. بانک مرکزی به طور منظم گزارش‌های مالی خود را منتشر میکند که شامل اطلاعات درباره پول در جریان و رزروهای بانکی است. با جمع کردن این دو عدد، می‌توانید پایه پولی را به دست آورید.
پایه پولی برحسب مصارف یک شاخص ساده و قابل فهم از حجم پول نقد در اقتصاد است. با استفاده از این شاخص، می‌توانید سطح نقدینگی و تورم را بررسی کنید. همچنین، با دیدن تغییرات پایه پولی، می‌توانید سیاستهای پولی بانک مرکزی را ارزیابی کنید.
چگونه پایه پولی را برحسب مصارف محاسبه کنیم؟
پایه پولی برحسب مصارف، مجموع مقدار پولی است که توسط بانک مرکزی ایجاد شده است. این پول شامل اسکناس و سکه های صادر شده توسط بانک مرکزی (N)، کمتر اسکناس و سکه های نگهداری شده در صندوق بانک مرکزی (C)، به علاوه سپرده های بانک های تجاری در حساب های خود در بانک مرکزی (TR) است. با استفاده از فرمول B = N – C + TR، می توان پایه پولی را برحسب مصارف به شکل زیر محاسبه کرد:
B = N – C + TR
برای مثال، فرض کنید داده های زیر را برای یک اقتصاد فرضی داشته باشیم:
مقدار کل اسکناس و سکه های صادر شده توسط بانک مرکزی 1000 میلیارد ریال است (N).
مقدار اسکناس و سکه های نگهداری شده در صندوق بانک مرکزی 200 میلیارد ریال است (C).
مقدار اسکناس و سکه های نگهداری شده توسط عموم 800 میلیارد ریال است (C-N).
مقدار سپرده های بانک های تجاری در حساب های خود در بانک مرکزی 300 میلیارد ریال است (TR).
نسبت رزرو الزامی 10% است، به این معنا که بانک های تجاری باید 10% از سپرده های خود را به عنوان رزرو در بانک مرکزی نگه دارند.
نسبت رزرو اضافی 5% است، به این معنا که بانک های تجاری 5% از سپرده های خود را به عنوان رزرو اضافی در بانک مرکزی نگه دارند.
با جایگذاری داده ها در فرمول B = N – C + TR، داریم:
B = (1000 – 200) + 300 = 1100
این بدین معناست که پایه پولی برحسب مصارف 1100 میلیارد ریال است، که شامل جمع پول در جریان (800 میلیارد ریال) و رزرو بانک ها (300 میلیارد ریال) است.
پایه پولی برحسب منابع چیست؟
پایه پولی نشان دهنده مقدار پولی است که بانک مرکزی با استفاده از دارایی ها و بدهی های خود کنترل می کند. دارایی های بانک مرکزی شامل اوراق قرضه دولت، ارز خارجی، طلا و سایر دارایی های غیر نقدینگی می باشند. بدهی های بانک مرکزی شامل اسکناس در گردش، رزروهای سامانه بانکی، سپرده های دولت و سایر بدهی های غیر نقدینگی می باشند. وقتی بانک مرکزی یک دارایی یا بدهی را تغییر می دهد، پایه پولی نیز تغییر می کند. به عنوان مثال، وقتی بانک مرکزی اوراق قرضه دولت را خریداری می کند، دارایی خود را افزایش داده و پول نقد را به سامانه بانکی اضافه می کند. این کار باعث افزایش پایه پولی می شود. به همین ترتیب، وقتی بانک مرکزی ارز خارجی را فروخته، دارایی خود را کاهش داده و پول نقد را از سامانه بانکی کم می کند. این کار باعث کاهش پایه پولی می شود.
پایه پولی برحسب منابع، تفاضل دارایی‌های بانک مرکزی با بدهی‌های آن است. البته پول در جریان و رزروهای بانکی را از این حساب کم می‌کنیم. پول در جریان، پول فیزیکی است که عموم نگهداری میکند. رزروهای بانکی هم پول نقد است که بانکهای تجاری در حساب‌های خود در بانک مرکزی دارند. این دو شکل پول نقد، قابل تبدیل به وسیله تراکنش هستند و نقدینگی بالایی دارند. فرمول پایه پولی برحسب منابع به شکل زیر است:
B=FA+GS+DA+OA−GD−FL−(CAP+OL)
در این فرمول
- B پایه پولی برحسب منابع،
- FA دارایی‌های خارجی،
- GS اوراق دولتی،
- DA دارایی‌های داخلی،
- OA دارایی‌های دیگر،
- GD سپرده‌های دولت،
- FL بدهی‌های خارجی،
- و CAP+OL سرمایه و بدهی‌های دیگر است.
پایه پولی برحسب منابع نشان میدهد که چگونه بانک مرکزی با عمل در ترازنامه خود، پول اضافه یا کم میکند. به عنوان مثال، وقتی بانک مرکزی اوراق دولتی از بانکهای تجاری میخرد، رزروهای بانکی را افزایش میدهد و پایه پولی را بالا میبرد. برعکس، وقتی بانک مرکزی اوراق دولتی به بانکهای تجاری میفروشد، رزروهای بانکی را کاهش میدهد و پایه پولی را پایین میآورد.
چگونه بانک مرکزی پول چاپ می کند؟ براساس فرمول پایه پولی برحسب منابع
بانک مرکزی که حق چاپ پول را دارد، میتواند با تغییر در منابع پولی، حجم پایه پولی را کنترل کند. منابع پولی شامل ارز خارجی، وام‌های دولت، وام‌های بانکها و سپرده‌های دولت هستند که در ترازنامه بانک مرکزی آمده‌اند. بنابراین، بانک مرکزی برای چاپ پول، باید یک یا چند منبع پولی را افزایش دهد یعنی دارایی‌هایش را نسبت به بدهی‌هایش بالا ببرد. در این صورت، مقدار پول نقد در جامعه که جزء دیگر پایه پولی است، نیز افزایش خواهد یافت.
بانک مرکزی میتواند با روش‌های مختلف منابع پولی و پول نقد در جامعه را افزایش دهد. برخی از این روش‌ها عبارتند از:
- اگر دولت ارز حاصل از صادرات نفت را به بانک مرکزی بفروشد و در عوض اسکناس چاپ شده دریافت کند، آنگاه هم ارز خارجی و هم پول نقد در ترازنامه بانک مرکزی زیاد می‌شوند.
- اگر دولت از بانک مرکزی وام بگیرد یا به آن اوراق قرضه بفروشد، آنگاه هم وام‌های دولت و هم پول نقد در ترازنامه بانک مرکزی زیاد می‌شوند.
- اگر بانک مرکزی به سیستم بانکی به صورت نقد وام دهد آنگاه هم وام‌های بانکها و هم پول نقد در ترازنامه زیاد می‌شوند.
- اگر بخش دولتی سپرده‌های خود نزد بانک مرکزی را کم کند تا حقوق پرداخت کند آنگاه پول نقد زیاد و سپرده‌های دولت کم خواهد شد.
- فعالیت‌های فوق عمدتاً از طریق چک و سپرده‌های بانکی صورت می‌گیرند. در این صورت، TR که جزء دیگر پایه پولی است، تغییر میکند. تغییر در این جزء نیز با تغییر در یکی از منابع پولی همراه است. البته (C-N) هم ممکن است تغییر کند که در این حالت TR تغییر میکند و B ثابت باقی می‌ماند.
- خرید دولت از بازار باز یک روش برای افزایش منابع پولی و پول نقد در جامعه است. در این روش، دولت اوراق قرضه خود را به فروش می‌رساند و پول نقد در قبال آن دریافت میکند. این پول نقد به عنوان سپرده دولت در بانک مرکزی ثبت شده و بانک مرکزی چک به دولت میدهد. دولت با استفاده از چک‌های خود، هزینه‌های خود را مثل پرداخت حقوق یا سرمایه‌گذاری عمومی انجام میدهد. گیرنده‌های این هزینه‌ها، چک‌های دولت را به حساب‌های خود در سیستم بانکی واریز می‌کنند. سپس سیستم بانکی، چک‌های دولت را به بانک مرکزی تحویل میدهد و بانک مرکزی سپرده سیستم بانکی نزد خود (TR) را افزایش داده و سپرده دولت نزد خود (GD) را کاهش میدهد. در نتیجه، منابع پولی و پول نقد در جامعه افزایش یافته و پشتوانه پول نقد (B) نیز بالاتر رفته است.
مثال
با توجه به داده‌های اقتصادی یک کشور مجازی، می‌خواهیم پایه پولی را براساس فرمول مربوطه و با استفاده از منابع مختلف تعیین کنیم. در این راستا، اولین قدم نگاه کردن به ترازنامه بانک مرکزی است. ترازنامه بانک مرکزی نشان‌دهنده دارایی‌ها و بدهی‌های این بانک است که در جدول زیر به صورت خلاصه آمده است:
| دارایی‌های بانک مرکزی | میلیارد ریال |
|---|---|
| دارایی‌های خارجی (FA) | 500 میلیارد ریال |
| اسناد خزانه‌داری دولت (GS) | 400 میلیارد ریال |
| دارایی‌های داخلی (DA) | 300 میلیارد ریال |
| دارایی‌های دیگر (OA) | 300 میلیارد ریال |
| بدهی‌های بانک مرکزی | میلیارد ریال |
|---|---|
| سپرده‌های دولت (GD) | 200 میلیارد ریال |
| بدهی‌های خارجی (FL) | 100 میلیارد ریال |
| سرمایه و بدهی‌های دیگر (CAP + OL) | 100 میلیارد ریال |
| پول در جريان (C-N) | 800 ميليارد ريال |
| ذخيره هاي بانكي (TR) | 300 ميليارد ريال |
سپس با قرار دادن این اعداد در فرمول B = FA + GS + DA + OA – GD – FL – (CAP + OL)، مقدار پایه پولي را براساس منابع به شكل زير به دست مي آوريم:
B=500+400+300+300−200−100−100=1100
بنابراين، پايه پولي براساس منابع 1100 ميليارد ريال است كه تفاوت بين دارايي ها و بدهي هاي بانك مركزي، به جز پول در جريان و ذخيره هاي بانكي است.
پايه پولى را مى توانيم با فرمول B = (N-C) + TR تأئید كنيم. در این فرمول N مجموع سكه و اسكناسى است كه توسط بانك مركزى صادر شده است. C تعداد سكه و اسكناسى است كه توسط بانك مركزى در خزانه نگه داشته شده است. TR نيز مجموع ذخيره هاي قانونى و غيرقانونى بانك ها است. با جایگذاری عددها در فرمول داريم:
B=(1000−200)+300=1100
بنابراین پايه پولى براساس كاربردها 1100 ميليارد ريال است كه همان جمع پول در جريان و ذخيره های بانکى است.
سیاستهای پولی چیست؟
سیاستهای پولی مجموعه ای از تدابیر و راهبردهایی هستند که دولت یا بانک مرکزی هر کشور برای کنترل و تعیین حجم و ارزش
پول و اعتبار در جامعه به کار می برند. این سیاستها با هدف دستیابی به اهداف اقتصاد کلان مانند رشد، تورم، اشتغال،
تعادل تجاری و غیره طراحی و اجرا می شوند. بانک مرکزی برای پیاده سازی سیاستهای پولی، از چندین ابزار متفاوت استفاده می کند.
این ابزارها
- شامل نرخ بهره،
- نرخ وام،
- نرخ تخفیف،
- حجم پول،
- خرید و فروش اوراق قرضه دولتی،
- نرخ ارز و غیره می شوند.
هر یک از این ابزارها بر روی تقاضا و عرضه پول در بازار اثر می گذارند و در نتیجه بر روی شاخص های اقتصاد کلان تأثیر می گذارند.
برای مثال، افزایش نرخ بهره باعث کاهش تقاضای پول و کنترل تورم می شود. برعکس، کاهش نرخ بهره باعث افزایش
تقاضای پول و تحرک اقتصادی می شود. بنابراین، سیاستهای پولی باید با توجه به شرایط و نیازهای هر کشور
و همچنین پیامدهای آنها بر روی بازارهای داخلی و خارجی طرح ریزی و عملیاتی شوند.
ابزارهای سیاستهای پولی چیست؟
بانک مرکزی با استفاده از ابزارهای سیاستهای پولی میتواند عرضه پول و نرخ بهره را در بازار کنترل کند. این ابزارها دو نوع هستند:
- کمی
- و کیفی.
ابزارهای کمی مستقیماً بر عرضه و تقاضای پول در بازار اثر می‌گذارند. این ابزارها عبارتند از: عملیات بازار باز، نرخ بهره بانک مرکزی، نسبت پشتوانه پول و الزامات نقدینگی.
ابزارهای کیفی غیرمستقیماً بر کیفیت و تقاضای پول در بازار اثر می‌گذارند. این ابزارها عبارتند از: قوانین و مقررات بانکداری، نظارت بر بانکها، سقف تسهیلات بانک مرکزی به بانکها و سقف تسهیلات بانکها به مشتریان.
عملیات بازار باز چیست؟
بازار باز عملیاتی است که بانک مرکزی از آن برای کنترل میزان پول و نرخ بهره در اقتصاد استفاده میکند. این عملیات دربرگیرنده خرید و فروش اوراق بهادار دولتی یا دارایی‌های مالی دیگر توسط بانک مرکزی از بانکها و نهادهای مالی دیگر در بازار می‌باشد.
بانک مرکزی با خرید اوراق بهادار، پول را به فروشندگان پرداخت میکند و مقدار پول در جریان را افزایش میدهد. این اقدام نرخ بهره را کاهش داده و تقاضای پول برای سرمایه‌گذاری و مصرف را تحریک میکند. در حالت مخالف، بانک مرکزی با فروش اوراق بهادار، پول را از خریداران دریافت میکند و مقدار پول در جریان را کاهش میدهد. این اقدام نرخ بهره را افزایش داده و تقاضای پول برای سرمایه‌گذاری و مصرف را کنترل میکند.
بانک مرکزی ممکن است عملیات بازار باز را به صورت کوتاه‌مدت یا بلندمدت اجرا کند. عملیات کوتاه‌مدت شامل خرید و فروش اوراق بهادار با تعهد بازخرید یا بازفروش آنها در زمان معین است. عملیات بلندمدت شامل خرید و فروش اوراق بهادار بدون هیچ تعهد خاصی است.
اوراق قرضه دولتی، اوراق بهادار معتبر،برات و قبولی ها در عملیات بازار باز چیست؟
بانک مرکزی با انجام عملیات بازار باز، اوراق بهادار مختلف را خریداری یا فروش می‌نماید تا بتواند بر نرخ بهره، تورم و تقاضای پول در جامعه تأثیر گذار باشد. این اوراق بهادار شامل اوراق قرضه دولتی، اوراق بهادار معتبر، برات و قبولی هستند. در زیر به شرح خصوصیات هر یک از این اوراق می‌پردازم:
- اوراق قرضه دولتی:
- این اوراق نشان‌دهنده وامی است که دولت از خریداران آن دریافت میکند و در عوض به آنها بهره یا سود پرداخت میکند. بانک مرکزی با خرید یا فروش این اوراق، مقدار پول در جریان را تنظیم میکند. به عنوان نمونه، هنگامی که بانک مرکزی اوراق قرضه دولتی را خریداری میکند، پول را به حساب فروشنده واریز کرده و در نتیجه پول در جامعه افزایش می‌یابد. برعکس، هنگامی که بانک مرکزی این اوراق را فروش میدهد، پول را از حساب خریدار کسر کرده و در نتیجه پول در جامعه کاهش می‌پذیرد.
- این اوراق نشان‌دهنده وامی است که دولت از خریداران آن دریافت میکند و در عوض به آنها بهره یا سود پرداخت میکند. بانک مرکزی با خرید یا فروش این اوراق، مقدار پول در جریان را تنظیم میکند. به عنوان نمونه، هنگامی که بانک مرکزی اوراق قرضه دولتی را خریداری میکند، پول را به حساب فروشنده واریز کرده و در نتیجه پول در جامعه افزایش می‌یابد. برعکس، هنگامی که بانک مرکزی این اوراق را فروش میدهد، پول را از حساب خریدار کسر کرده و در نتیجه پول در جامعه کاهش می‌پذیرد.
- اوراق بهادار معتبر:
- این اوراق نشان‌دهنده تعهد بانکها یا شرکتهای بزرگ برای پرداخت یک مبلغ در آینده است. بانک مرکزی همچون اوراق قرضه دولتی، با خرید یا فروش این اوراق، بر تعادل پول در جامعه تأثیر گذار است. البته لازم است ذکر شود که این اوراق بهادار باید دارای رتبه بالای اعتبار سنجی باشند تا بانک مرکزی آنها را به عنوان گروگان قبول نماید.
- این اوراق نشان‌دهنده تعهد بانکها یا شرکتهای بزرگ برای پرداخت یک مبلغ در آینده است. بانک مرکزی همچون اوراق قرضه دولتی، با خرید یا فروش این اوراق، بر تعادل پول در جامعه تأثیر گذار است. البته لازم است ذکر شود که این اوراق بهادار باید دارای رتبه بالای اعتبار سنجی باشند تا بانک مرکزی آنها را به عنوان گروگان قبول نماید.
- برات:
- نوع خاصی از چک است که صادر‌کننده آن حساب خود را به شخص دیگری واگذار میکند. این شخص نیز میتواند چک را به فروش برساند و حق واگذاری آن را به شخص دیگری بدهد. این روند میتواند تا چند مرحله ادامه یابد. در نهایت، شخصی که چک را در اختیار دارد، میتواند آن را از بانک صادر‌کننده دریافت کند. بانک مرکزی با خرید و فروش برات، مقدار پول در جامعه را کنترل میکند. به عنوان مثال، هرگاه بانک مرکزی برات را خریداری کند، پول را به حساب فروشنده واریز کرده و اینطور پول در جامعه افزایش می‌یابد. در حالت مخالف، هرگاه بانک مرکزی برات را بفروشد، پول را از حساب خریدار کم کرده و اینطور پول در جامعه کاهش می‌یابد.
- نوع خاصی از چک است که صادر‌کننده آن حساب خود را به شخص دیگری واگذار میکند. این شخص نیز میتواند چک را به فروش برساند و حق واگذاری آن را به شخص دیگری بدهد. این روند میتواند تا چند مرحله ادامه یابد. در نهایت، شخصی که چک را در اختیار دارد، میتواند آن را از بانک صادر‌کننده دریافت کند. بانک مرکزی با خرید و فروش برات، مقدار پول در جامعه را کنترل میکند. به عنوان مثال، هرگاه بانک مرکزی برات را خریداری کند، پول را به حساب فروشنده واریز کرده و اینطور پول در جامعه افزایش می‌یابد. در حالت مخالف، هرگاه بانک مرکزی برات را بفروشد، پول را از حساب خریدار کم کرده و اینطور پول در جامعه کاهش می‌یابد.
- قبولی ها:
- نوع خاصی از چک است که صادر‌کننده آن حساب خود را به شخص دیگری واگذار میکند. این شخص نیز میتواند چک را به فروش برساند و حق واگذاری آن را به شخص دیگری بدهد. این روند میتواند تا چند مرحله ادامه یابد. در نهایت، شخصی که چک را در اختیار دارد، میتواند آن را از بانک صادر‌کننده دریافت کند. قبولی ها با برات تفاوت دارند که آن هم این است که قبولی ها دارای سررسید هستند و بانک صادر‌کننده تضمین میکند که در تاریخ مشخص شده پول را پرداخت کند. بانک مرکزی با خرید و فروش قبولی ها، همچون برات، تعادل پول در جامعه را تغییر میدهد.
چرا بانک های مرکزی عملیات بازار باز را انجام می دهند؟ اهداف عملیات بازار باز
بازار باز عملیاتی است که بانک مرکزی در آن اوراق بهادار را از بخش خصوصی خریداری یا فروش میکند. وقتی بانک مرکزی اوراق بهادار را میخرد، پول نقد به بازار وارد میشود و وقتی آنها را میفروشد، پول نقد از بازار خارج میشود.
بانک مرکزی از این روش برای دستیابی به اهداف سیاست پولی خود استفاده میکند. برای مثال، اگر بانک مرکزی بخواهد نرخ بهره را پایین بیاورد، میتواند با افزایش تقاضای اوراق بهادار، قیمت آنها را افزایش دهد و نرخ بهره آنها را کم کند. این کار سبب میشود که نرخ بهره در بازار نیز کاهش یابد.
بازار باز همچنین نشان دهنده سیاست بانک مرکزی به بخش خصوصی است. بخش خصوصی با توجه به عملکرد بانک مرکزی در خرید و فروش اوراق بهادار، متوجه محدوده نرخ بهره و حجم پول مورد نظر بانک مرکزی میشود و در نتیجه، تصمیمات خود را با سیاست بانک مرکزی هماهنگ میکند.
چگونگی اجرای عملیات بازار باز برای کنترل حجم پول
بانک مرکزی با تنظیم عرضه پول نقد در جامعه، اقتصاد را تحت تاثیر قرار میدهد. وقتی بانک مرکزی میخواهد سیاست انقباضی اجرا کند، اوراق قرضه دولتی را میفروشد و پول نقد را از بازار جمع میکند. این اقدام باعث کم شدن ذخایر بانکهای تجاری و کاهش توانایی آنها در اعطای تسهیلات و اعتبار میشود. علاوه بر این، با کم شدن پول نقد در جامعه، تقاضای پول بیشتر از عرضه آن میشود و نرخ بهره واقعی را بالا میبرد. این وضعیت باعث کم شدن تقاضای سرمایه گذاری و مصرف میشود و در نهایت سبب کند شدن رشد اقتصادی و کم شدن تورم میشود.
در حالت مخالف، وقتی بانک مرکزی میخواهد سیاست انبساطی اجرا کند، اوراق قرضه دولتی را میخرد و پول نقد را به بازار پخش میکند. این اقدام باعث زیاد شدن ذخایر بانکهای تجاری و افزایش توانایی آنها در اعطای تسهیلات و اعتبار میشود. علاوه بر این، با زیاد شدن پول نقد در جامعه، تقاضای پول کمتر از عرضه آن میشود و نرخ بهره واقعی را پائین میآورد. این وضعیت باعث زیاد شدن تقاضای سرمایه گذاری و مصرف میشود و در نهایت سبب شتاب گیریدن رشد اقتصادی و زیاد شدن تورم میشود.
چگونگی اجرای عملیات بازار باز برای کنترل نرخ بهره
بانک مرکزی برای کاهش نرخ بهره، اوراق قرضه دولتی را از عموم یا بانکها خریداری میکند. این اقدام باعث میشود تقاضا برای این اوراق بالا رود و قیمت آنها افزایش یابد. همچنین، پول به اقتصاد وارد میشود و وام گیری را ارزان‌تر و آسان‌تر میکند. در نتیجه، نرخ بهره بازار پایین می‌آید. نرخ بهره پایین‌تر نیز روی بازارهای مالی دیگر، مثل اوراق بهادار و سهام، تأثیرگذار است. این تأثیر از طریق آربیتراژ، که فرآیند استفاده از تفاوت قیمت بین بازارهاست، صورت می‌گیرد.
بانک مرکزی برای افزایش نرخ بهره، اوراق قرضه دولتی را به عموم یا بانکها فروخته میشود. این اقدام باعث میشود عرضه این اوراق بالا رود و قیمت آنها کاهش یابد. همچنین، پول از اقتصاد خارج میشود و وام گیری را گران‌تر و سخت‌تر میکند. در نتیجه، نرخ بهره بازار بالاتر می‌آید. نرخ بهره بالاتر نیز روی بازارهای مالی دیگر، مثل اوراق بهادار و سهام، تأثیرگذار است. این تأثیر از طریق آربیتراژ صورت می‌گیرد.
بانک مرکزی هدف خود را تعیین کردن نرخ بهره می داند، نه عرضه پول. با این وجود عملیات بازار باز باعث تغییر عرضه پول به عنوان یک پیامد میشود.
